Rozważania na temat możliwości wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej należy rozpocząć od wskazania, że w spółkach osobowych (jaką m.in. jest spółka jawna) istnieje możliwość dokonywania zmian podmiotowych wspólników, jednak nie jest to w większości przypadków tak proste, jak w spółkach kapitałowych (spółce akcyjnej czy spółce z ograniczoną odpowiedzialnością).

Należy mieć na uwadze, że z wystąpieniem jednego ze wspólników i zachowaniem spółki jawnej będziemy mieli do czynienia, co do zasady, wyłącznie w przypadku, gdy spółka liczy co najmniej trzech wspólników.

I. Przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika

W pierwszej kolejności należy wskazać, że ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko wówczas, gdy umowa spółki tak stanowi. Zasada ta oznacza, że zmiany składu personalnego spółki nie są regułą. W konsekwencji odstępstwo od tej reguły jest możliwe, gdy postanowienie umowy spółki umożliwia dokonanie takiego rozporządzenia.

Ważnym jest, że osobą, na którą ogół praw i obowiązków jest przenoszony, może być także inny wspólnik tej samej spółki. Nie ma również przeszkód, aby nabycia ogółu praw i obowiązków dokonało dwóch wspólników łącznie. Ważnym jest jednak, aby po dokonaniu takiej transakcji w spółce jawnej pozostało co najmniej dwóch wspólników.

Umowa przeniesienia ogółu praw i obowiązków powinna być sporządzona na piśmie, zgodnie jednak z art. 10 § 4 k.s.h. przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, może nastąpić przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym. Oświadczenia zbywcy i nabywcy wymagają w takiej sytuacji opatrzenia kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.

II. Wypowiedzenie Umowy spółki/rozwiązanie spółki przez sąd

Jedną z przesłanek rozwiązania spółki jawnej, określonych w art. 58 § 1 k.s.h. jest wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika. Wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego, w przypadku gdy spółkę zawarto na czas nieoznaczony.

Ważnym jest jednak, że pomimo wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika lub jego wierzyciela, spółka trwa nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami, jeżeli umowa spółki tak stanowi lub pozostali wspólnicy tak postanowią. Uzgodnienie takie powinno nastąpić przed upływem terminu wypowiedzenia.

Z podobną sytuacją będziemy mieć do czynienia w przypadku złożenia powództwa przez jednego ze wspólników o rozwiązanie spółki przez sąd (art. 63 § 1 k.s.h. każdy wspólnik może z ważnych powodów żądać rozwiązania spółki przez sąd).

W przypadku jednak gdy ważny powód rozwiązania spółki leży po stronie jednego ze wspólników, sąd na wniosek pozostałych wspólników może orzec o wyłączeniu go ze spółki (art. 63 § 2 KSH).

III. Porozumienie wspólników

Budzącym wątpliwości z orzecznictwie sądów rejestrowych jest zawarcie przez wspólników porozumienia/podjęcie uchwały w przedmiocie wystąpienia jednego z nich ze spółki.

W literaturze wskazuje się, że poza wypowiedzeniem udziału na zasadzie art. 61 k.s.h. możliwe jest nieprzewidziane w kodeksie spółek handlowych, ale dopuszczalne na zasadzie swobody umów, umowne wypowiedzenie udziału przez wspólnika za zgodą pozostałych wspólników; wypowiedzenie takie może przybrać formę uchwały lub porozumienia.

W takim przypadku termin i zasady wystąpienia wspólnika określa wówczas porozumienie wspólników.